097- CÂY ĐA và CÂY ĐA BÚP ĐỎ TRƯỜNG TÔI

-------

       @Cây đa trên trời, cây đa trong trăng

       Chúng ta từng nghe trong ca dao hay bài hát nhắc đến cây đa cùng với một nhân vật nổi tiếng : chú Cuội, thằng Cuội,.. : 
         - Thằng Cuội ngồi gốc cây đa

       Thả trâu ăn lúa gọi cha ời ời
          Cha còn cắt cỏ trên trời 
       Mẹ còn cỡi ngựa đi mời ông Trăng .
       Để giải quyết việc mê chơi bỏ cho trâu phá ruộng lúa người ta của Cuội ; cha bận việc khác, mẹ đi mời quan, nên còn có dị bản (mà nghe không vần cho lắm !) : Cha còn cắt cỏ trên đồi. Mẹ còn cỡi ngựa đi mời quan viên...

Bạn có thấy chú Cuội trên Mặt Trăng không ? (wikipedia.org) 

       - Đêm rằm nhìn lên Mặt Trăng mới đẹp làm sao, nhất là vùng nông thôn ít bị ánh sáng đèn điện lấn át. Những chấm đen đen trắng trắng theo trí tưởng là cây da và cành lá trên ấy. Còn chú Cuội, chị Hằng ở đâu ?
              " Bóng trăng trắng ngà
                 Có cây đa to
                 Có thằng Cuội già
                 Ôm một mối mơ..." (*)

       @Cây đa trong hoài niệm

      Cây đa còn được gọi cây da, tiếng miền Nam, trong kí ức bố Cà phê Sữa, là nơi trong lòng rất hồi hộp khi đi ngang qua, chẳng hạn như những địa danh : Lộ cây da, Cống cây da,... Vì ở những nơi đó thường có miếu thờ và nếu vào thời chiến hay buổi tối lại càng âm âm u u, vắng lặng lạ thường ! Càng đi nhanh trốn chạy, lại càng nghe tiếng gì như là tiếng chân đuổi theo !

Cây đa đầu làng (giaoduc.net.vn)

       @Sao lại là đa-búp-đỏ ?
       Mời các bạn lướt qua phần nói về cây đa búp đỏ ở Wikipedia sau đây (Có thể xem nguyên văn trong trang wiki, phần thêm của MF dưới đây có  màu này)

Thân, rễ, lá đa búp đỏ (wikipedia.org)

       Đa búp đỏ hay còn gọi là đa cao su, đa dai (danh pháp khoa học: Ficus elastica) là một loài thực vật có hoa trong chi Đa đề (Ficus), có nguồn gốc ở vùng đông bắc Ấn Độ (Assam), kéo dài về phía nam tới Indonesia (Sumatra và Java).

         -Thân :
        Nó là loài cây thân gỗ lớn trong nhóm đa đề, có thể cao tới 30-40 m (ít khi thấy cao tới 60 m), với đường kính thân cây tới 2 m, với thân cây phát triển ra từ các rễ khí và rễ trụ để giữ chặt nó vào trong đất và giữ các cành to và nặng.

Minh họa trong Medicinal-Plants của Koehler, 1887 (wikipedia.org) 

         -Lá :
         Lá hình ôvan, bóng mặt, kích thước lá lớn nhất có ở các cây non (đôi khi dài tới 45 cm), nhưng nhỏ hơn nhiều ở các cây già (thông thường khoảng 10 cm dài).
       Các lá phát triển ở bên trong một vỏ bọc tại mô phân sinh ở ngọn, gọi là búp đa, và nó sẽ lớn hơn khi lá mới được phát triển. Khi lá phát triển, mở ra và vỏ bọc rụng xuống. Bên trong của lá mới thì một lá non khác đang chờ để được phát triển.
(Chồi ngọn được một búp do lá kèm tạo ra, là vỏ bọc hay búp đa bao lại, có màu đỏ nên có tên đa búp đỏ).

Ngạc nhiên chưa, búp đỏ của cây đa mùa thay lá đầu tháng 11  . (MF)

       -Hoa :
    Giống như các thành viên khác của chi Ficus, hoa của đa búp đỏ cần phải có các loài ong đa đề (họ Agaonidae) chuyên biệt để thụ phấn trong quan hệ đồng tiến hóa. Do mối quan hệ này, đa búp đỏ không sản sinh ra các hoa nhiều màu sắc hay có hương thơm để dẫn dụ các loài côn trùng thụ phấn cho nó.

Đa búp đỏ có thể trồng gần ao hồ để lấy trái làm thức ăn cho cá nuôi (wikipedia.org)

        -Quả/Trái :
       Quả hình ôvan, nhỏ, màu lục-vàng, dài khoảng 1 cm, ăn được nhưng ít khi ăn; nó chứa các hạt và trong đó thì các ấu trùng của loài ong bắp cày thụ phấn cho đa đề có mặt.

       @Công dụng của đa búp đỏ

       -Công nghiệp
       -Đa búp đỏ có thể sinh ra nhựa mủ màu trắng sữa, trong một số trường hợp cũng được dùng để sản xuất cao su, nhưng nói chung không đáng kể so với cây cao su. Nhựa mủ từ đa búp đỏ cũng được sử dụng để làm một loại kẹo cao su là Hubba Bubba của công ty Wrigley.

Quảng cáo..."chùa" cho nhà Wrigley 

Đâu thấy công khai thành phần nhựa đa búp đỏ. Chỉ ghi chung chung chất chủ yếu là GUM (nhựa). Bí mật công nghiệp chăng ? (www.wrigley.com)

       -Môi trường
     Đây là một trong những loài cây đã đóng góp giúp môi trường trong sạch, lọc bớt khí độc hại, góp phần tích cực cho cuộc sống con người. Trồng đa búp đỏ để trang trí trong nhà hay che bóng mát sân trường cũng đều có tác dụng tốt.
       Ngoài ra "các vi sinh vật sống xung quanh rễ các loài cây trên cũng tham gia tiêu hủy các chất độc, do đó nên để cho mặt đất tiếp xúc với không khí để tăng thêm khả năng trao đổi và thu hút khí độc" .
       -Y học 
       Sử dụng được rễ phụ (tua) làm thuốc lợi tiểu, chữa phù nề, xơ gan cổ trướng ; lá dùng giải cảm cho ra mồ hôi và mủ chữa mụn nhọt. (**)
       @Đa búp đỏ làm bonsai
       

 Tạo dáng cây đa cổ thụ từ đa búp đỏ (www.tintuconline.com.vn)

Cây đa búp đỏ 45 năm tuổi  (sinhvatcanhvietnam.vn)

       @Cây đa búp đỏ trường nào đây ?
       Chỉ trong vòng chưa tới 10 ngày, toàn bộ lá trên cành cây đa búp đỏ đều được thay mới. Từ những ngày lá chuẩn bị úa vàng đến khi bắt đầu rụng lả tả chỉ còn thấy trơ cành từ xa diễn ra rất nhanh. Thật ra mầm non đã nhú ra từ thân cành khi thế hệ lá cũ chưa rơi hết kia ! 
     Tuy nhiên mỗi năm, thời điểm thay lá không nhất định năm  trước giống năm sau. Có năm vào đầu tháng 11, có năm muộn hơn sang đầu hay cuối tháng 12 mới thay lá mới.
        Xin xem 4 hình kế tiếp sau đây cùng chụp 1 cây trong các năm 2008, 2009, 2010.

Thay bộ cánh mới đón Noel chăng ? (25-12-2008).

Cũng cây đa ấy nhìn từ trên cao (25-12-2008)

Đã thay bộ cánh mới được 10 ngày (05-01-2009)  

Đang bàn- giao- nhiệm- kì  (30-11-2010)

Búp đỏ nhú ra giống như cây trổ bông. Cảnh đẹp này chỉ diễn ra chừng 1-2 ngày (11-2010)

         Trường có 2 cây đa búp đỏ trong sân, nhưng chưa bao giờ thay lá cùng lúc, thường cách nhau mười bữa hay nửa tháng. Các ảnh dưới đây từ một cây khác trong mùa thay lá, diễn ra trong vòng hơn 1 tuần.

Vào những ngày sắp rụng lá 

Đang vào mùa thay lá ở đầu tháng 11. Vẫn còn lác đác lá vàng chưa rơi. (11:06 ngày 02-11-2011). MF

Lá vàng rơi rụng gần hết. Búp non tươi đỏ đang dần xuất hiện  (11:24 ngày 05-11-2011). MF

Búp đỏ đã rụng rơi sau khi hoàn thành nhiệm vụ. Tán lá xanh che phủ nhưng chưa kín
cây đa búp đỏ (15:59 ngày 10-11-2011)MF

Cuộc bàn giao thế-hệ sắp xong khi chỉ còn lại chiếc lá già cuối cùng ! (MF) 

Những chiếc lá mới của 1 trong 2 cây đa búp đỏ trong sân trường. MF

        @Dưới bóng cây đa búp đỏ : Làm sao tìm lại phút này ?
       Bao năm học trôi qua, bao lần tiễn đưa học sinh rời xa mái trường. Những lần tập họp dưới bóng cây râm mát cùng bạn bè,  chính là những khoảnh khắc vô tư nhất trong đời học sinh. Chưa phải đối phó với biết bao thứ về cơm, áo, gạo, tiền,...của kiếp người. Chưa lo toan, chưa vất vả nhiều. Và rồi ''mai đây đường ngược đường xuôi, nhớ nhau trong đời xin cứ tìm lại...'' (***).

Dưới bóng đa râm mát. Những phút giây ngậm ngùi.

Bóng mát che tuổi thơ. Cho ước mơ chấp cánh.

Sân trường chia tay, xin hẹn nhau khi phượng thắm quay về...

        @Đa búp đỏ ở nơi khác
       Dùng rễ cây đa búp đỏ làm cầu treo qua suối ở 1 địa danh nổi tiếng : Cherrapunji, một trong những nơi mưa nhiều nhất thế giới thuộc Ấn Độ. 

Sử dụng rễ cây đa búp đỏ làm cầu qua suối  (www.trekearth.com)

(www.trekearth.com)

(www.trekearth.com)

-------
-Trong bài này, phần chữ nhỏ là từ trang wikipedia.org
-(*) Lời bài hát '' Thằng Cuội ", NS Lê Thương, Ban Việt Nhi (NS Nguyễn Đức) trình bày.
-(**)  http://www.lrc-hueuni.edu.vn/dongy/show_target.plx?url=/thuocdongy
-(***)  Lời bài hát '' Mùa chia tay'', Duy Khánh.
-------